نوای سراج و همنشینی سعدی و ویکتور هوگو
(گزارشی از بیستمین یادروز شیخ اجل؛ برگرفته از روزنامه خراسان، شماره 19516، شنبه 2 اردیبهشت 1396)
آرامگاه سعدی میزبان علاقه‌مندان این شاعر شد تا در آغاز اردیبهشت ماه که با نام او همراه است، یادش را گرامی بدارند.
به گزارش ایسنا، ادامه برنامه‌های بیستمین یادروز سعدی، شامگاه پنج‌شنبه 31 فروردین‌ماه با چند سخنرانی و اجرای گروه موسیقی حسام‌الدین سراج در جوار آرامگاه این شاعر در سعدیه سپری شد.
اصغر دادبه، استاد ادبیات در این مراسم در سخنانی اظهار کرد: ستایش می‌کنم کسی را که اینجا خفته است و کسی که اگر نبود، وضع ما به گونه‌ای دیگر بود. بودن او و استمرار بودن او به غیرت، جوانمردی و تلاش و کوشش ما هم بستگی دارد.
او در ادامه متذکر شد: زمان‌هایی این عبارت ورد زبان بود که تا فارسی هست، سعدی هست اما یادمان باشد در دنیای مخالفت با رستم‌ها زندگی می‌کنیم و زبان ما که از فردوسی مانده مورد حسد بوده و هست. کودتایی از سوی دشمنان علیه این زبان در جریان است. اصل هویت و بنیاد هستی، زبان است و آنجا که زبان از بین رفته، هویت مردم از بین رفته است.
دادبه همچنین گفت: زبان ما، زبان سعدی است و این بزرگ ترین خدمت این مرد بزرگ است. با همه بیدادهایی که به «گلستان» و «بوستان» رفته، این زبان در گستره وسیعی از جهان به برکت آثار این مرد بزرگ زبان فرهیخته بوده است.
این استاد ادبیات در پایان با بیان اینکه «با همه مشکلات ما پیروزیم چون حق پیروز است،» گفت: کمترین کار این است که فرزندانمان را با سعدی بزرگ کنیم.
سعدی چشمه بزرگ اخلاق این سرزمین
همچنین سیدرضا صالحی‌امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی اظهار کرد: اگر تقدیر الهی بر این بود که خورشید از ایران طلوع کند، از این نقطه طلوع می‌کرد.
این جغرافیا در دل خود سخن‌های زیادی دارد. رمز و راز این سرزمین را باید در زمانه سعدی و حافظ جُست و در ادوار تاریخی از هخامنشیان تا امروز جست‌وجو کرد. این جغرافیا بخشی از هویت ملی و اسلامی ماست و تقدیر از بزرگان این خطه بخشی از هویت ماست. تا ایران، ایران است سعدی هم سعدی خواهد بود.
او در ادامه بیان کرد: پس از اسلام و ایران سعدی، حافظ و فردوسی هویت بنیادین این سرزمین هستند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: گمشده سرزمین ما اخلاق است و سعدی چشمه بزرگ اخلاق این سرزمین است که همیشه تاریخ می‌جوشد. چرا ما امروز دچار چالش اخلاقی و انگ‌زنی شده‌ایم چون از فرهنگ سعدی فاصله گرفته‌ایم، اگر امروز سخن از اعتدال است، آن را از سعدی وام گرفته‌ایم.
کوروش کمالی سروستانی مدیر مرکز سعدی‌شناسی، افشانی استاندار فارس و علی‌اصغر محمدخانی معاون فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب نیز در این مراسم صحبت کردند.
همچنین با حضور صالحی‌امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمالی سروستانی رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و رئیس مرکز سعدی‌شناسی، مریدی مدیر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس، افشانی استاندار فارس، پاک‌فطرت شهردار شیراز و رجبی نماینده مردم شیراز از اصغر دادبه، ضیاء موحد و جعفر موید شیرازی به عنوان سعدی‌پژوه و یدا… کابلی خوانساری هنرمند خوشنویس تقدیر شد.
پایان‌بخش این مراسم کنسرت حسام‌الدین سراج و گروهش بود که به اجرای شعرهای سعدی پرداختند. صبح جمعه اول اردیبهشت که روز بزرگداشت سعدی است نیز با گلباران آرامگاه این شاعر همراه شد.
هوگو متاثر از سعدی، حافظ و فردوسی است
همچنین دومین روز از همایش سعدی و ویکتور هوگو با حضور چند تن از ادیبان و کارشناسان ادبی، روز چهارشنبه (30 فروردین) در شهر کتاب بهشتی برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری کتاب اولین سخنران نشست ژان مارک هووس، که به زبان فرانسه صحبت کرد و همزمان دکتر طهمورث ساجدی، استاد زبان فرانسه دانشگاه تهران چکیده‌ای از سخنان او را برای حضار به فارسی ترجمه می‌کرد، گفت: معمولاً زمانی که صحبت از ویکتور هوگو می‌شود به عنوان رمان‌نویس و به خصوص نویسنده «بینوایان» از او یاد می‌شود، ولی ما امروز می‌خواهیم درباره اشعار او که در جوانی سروده، صحبت کنیم.
هوگو تا 24 سالگی فقط شعر می‌سرود و خیلی کم آثار منثور داشت. مجموعه اشعار «شرقیات» ویکتور هوگو متاثر از شرق و شاعران تاثیرگذاری مانند سعدی، حافظ و فردوسی است.
این عضو بنیاد هوگوشناسی ادامه داد: ویکتور هوگو ابتدا یک کاتولیک دوآتشه و طرفدار سلطنت بود.
بعد از انقلاب فرانسه جوانان زیادی به سمت سیاست کشیده شدند. ویکتور هوگو نیز از این قاعده مستثنا نبود.
او تحت تاثیر جو سیاسی جامعه فرانسه در آن دوران شعر می‌گفت و افکار و عقایدش را در اشعارش منعکس می‌کرد. هوگو از همان سال‌های جوانی در دو گونه سیاسی و تغزلی شعر می‌گفت. ولی از همان ابتدا شوق تغزلی فائق بود بر سیاسی و آن را در قالب چکامه آورده است.
این مدرس زبان و ادبیات فارسی خاطرنشان کرد: هوگو در سرودن شعر دو سرلوحه دارد: مولوی و سعدی. دیوان حافظ در این تاریخ (1822) که هوگو شرقیات را سرود، هنوز به فرانسه ترجمه نشده بود. در سال 1812 اشعار حافظ در دو جلد توسط «هامر» به زبان آلمانی ترجمه شده بود ولی تا آن زمان به زبان فرانسه ترجمه نشده بود.
بعد از آشنایی هوگو با حافظ، مقدمه دیگری بر شرقیات نوشت. در واقع هوگو در دو تاریخ مختلف دو مقدمه متفاوت برای شرقیات نوشته است؛ یکی از مقدمه‌ها الهام‌بخش اهداف سیاسی است و دیگری ادبی.
هوگو دنیای رمان را در دنیای حماسه می‌بیند
در بخش بعدی این نشست، اصغر نوری مترجم و نمایشنامه‌نویس اظهار کرد: ویکتور هوگو یک نویسنده جامع‌الاطراف و چندوجهی است.
او در عمر 80 ساله‌اش در ژانرهای بسیاری تاثیرگذار بوده است. از آنجا که من متخصص ویکتور هوگو نیستم نمی‌توانم بیشتر از نتیجه خوانده‌هایم صحبت کنم. همان‌طور که دکتر هووس اشاره کرد هوگو قبل از نویسندگی، شاعر بود و اشعار متنوعی مانند حماسی، هجوآمیز، مرثیه، غنایی و حتی آخرالزمانی سروده است. در واقع همان‌طور که شخصیت خود هوگو از یک شخصیت سلطنت‌طلب به سمت جمهوری‌خواهی و از یک کاتولیک دوآتشه به یک صوفی تبدیل می‌شود، آثارش هم دچار تغییر می‌شود.
این مترجم زبان فرانسوی در ادامه با اشاره به فعالیت‌های نمایشنامه‌نویسی هوگو بیان کرد: هوگو در تئاتر شخصیت مهمی است زیرا نسبت به رمان‌نویسی‌اش نوآوری بیشتری در تئاتر داشته است. البته این مقایسه من به لحاظ تاریخ ادبیات است.
ولی در کل رمان‌های هوگو خیلی بیشتر خوانده شده است تا نمایشنامه‌هایش اجرا شود. هوگو با نمایشنامه‌هایی مانند «ریبلاس» شناخته می‌شود که به آن عنوان تئاتر آزادی اطلاق می‌شود.
پیشینه شناخت هوگو از سعدی، به ولتر و روسو می‌رسد
فاطمه عشقی استاد زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه علامه طباطبایی، در ابتدای سخنان خود گفت: همیشه از خودم سوال می‌کنم چگونه من به ولتر و روسو علاقه‌مند شدم؟ و بعد به نویسندگان فرانسه فکر می‌کنم که چگونه به سعدی پیوستند.
در قرن 19 خیلی ملموس‌تر و گویاتر در اروپا و به ویژه فرانسه حاضر می‌بینیم.
این تلطیفی که در ادبیات رمانتیک فرانسه به وجود می‌آید، گشایشی است به سوی شرق. این تحول با کشف آمریکا به وجود می‌آید. وقتی می‌فهمیم زمین گرد است، همه‌چیز در هم می‌ریزد. دلمان می‌خواهد بدانیم در بقیه جاهای دنیا چه می‌گذرد. یکی از این مکان‌ها بعد از جنگ‌های صلیبی شرق است و شرق همان ایران است.
وی افزود: ویکتور هوگو در پایان بیشتر شعرهایش به شیوه سعدی از خداوند یاد می‌کند مثلاً در شعر «روستاییان ساحل‌نشین» عیناً قسمت دوم اشعار، پیام سعدی است.
البته هیچ اشاره مستقیم یا غیرمستقیمی به سعدی نمی‌کند ولی ما از مفهوم اشعارش به این شباهت می‌رسیم.
البته ترجمه با کیفیت «آندره دوریه» از گلستان سعدی به زبان فرانسه در یافتن این همانندی بی‌تاثیر نیست. پیشینه شناخت هوگو از سعدی به ولتر و روسو می‌رسد.
در بخش بعدی چهار داستان‌نویس درباره تاثیرپذیری از سعدی و ویکتور هوگو در آثارشان سخن گفتند.
از سعدی فرهنگ کوتاه‌نویسی را آموخته‌ام
مجید قیصری در این باره گفت: این افتخار بسیار بزرگی برای یک نویسنده است که شخصیت‌هایش آن قدر بزرگ شوند که در یک جغرافیای دیگر شناخته شوند. در ادبیات معاصر شخصیت‌های داستانی را از این حیث در حد و اندازه بینوایان هوگو ندیده‌ام.
البته سبک نوشتاری هوگو خیلی به من نزدیک نیست.
من بیشتر کوتاه‌نویس هستم و با سعدی نزدیکی بیشتری احساس می‌کنم. از سعدی بیشتر از هر چیز فرهنگ کوتاه‌نویسی را آموخته‌ام. در جاهایی دیده‌ام که حکایت‌های سعدی را داستان کوتاه معرفی می‌کنند، حتی جاهایی به عنوان داستان کوتاه کوتاه یا داستان فلش مطرحشان می‌کنند که بدون شک این‌طور نیست چون قالب حکایت با فلش خیلی متفاوت است.
در کوچه های بیدخت 