سابات

سابات

نمونه ی یک سابات

 

     سابات(ساباط) در لغت به معنی دالان و راهروی سرپوشیده بین دو خانه یا دو دکان و نیز به معنی کوچه یا گذرگاه سقفداراست. سابات از ویژگی های معماری مناطق کویری و گرمسیری است که نمونه های آن در برخی استان های ایران از جمله خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، اصفهان و خوزستان دیده می شود. واژه ی سابات در زبان فارسی ریشه ای کهن دارد.بخش نخست آن «سا» به معنی آسایش و بخش دوم آن « بات» نشانگر آبادی، ساختمان و سازه است.

     سابات از لحاظ سقف بر دو گونه است: یکی سابات با سقف مسطح که در آن از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن سقف استفاده می شود. دیگری سابات دارای طاق که آجرچینی آن به صورت رومی( نیم استوانه) انجام می گیرد.

        سابات از لحاظ کاربری پشت آن نیز بر دو گونه است: یکی ساباتی که روی سقف آن کاربری مسکونی دارد که معمولأ اتاق روی آن دارای یک یا دو درِ بازشو است که چشم اندازی زیبا به کوچه دارد. دیگر ساباتی که روی سقف آن اتاق یا چیز دیگری ساخته نیست.

      مهم ترین کارکرد سابات ایجاد سایه وجایگاهی خنک برای رهگذرانی است که پس از عبور از کوچه های آفتاب زده درگرمای آزاردهنده و طاقت فرسای محیط بدان پناه می برند. سابات به علت نیمه پوشیده بودن به پیدایش کوران هوا می انجامد که هوای داخل آن را در تابستان از بیرون خنک تر و در زمستان از بیرون گرم تر نگاه می دارد.

      کارکرد دیگر سابات ایجاد یکپارچگی و استحکام در خانه های مجاور آن است. از سوی دیگر، سابات مکان مناسبی است برای اطراق کردن فروشندگان دوره گردی که برای عرضه ی کالاهای خود از دهی به ده دیگر سفر می کنند. سابات برای اهالی محل نیز مکان مطلوبی است تا در اوقات فراغت از کار، زیر آن جمع شوند و از هر دری سخنی بگویند.

     سابات های بیدخت

      بیدخت سابات های متعددی داشت که شماری از آنان در سال های دهه ی1330 ( که من به یاد می آورم) و بقیه ی آنها بعد از وقوع زلزله ی سال 1347 خورشیدی تخریب شده و امروز کمتر اثری از آنها بر جای مانده است. سابات های بیدخت منحصراً از نوع دارای طاق بوده و آجرچینی آنها به صورت رومی( نیم استوانه ای) بود. در بیدخت به این شیوه ی آجرچینی « تِزَر»(tezar) می گفتند. از لحاظ کاربری مسکونی پشت سابات نیز در بیدخت از هر دو نوع آن وجود داشت منتها نوع بدون کاربری مسکونی آن بیشتر بود. به اتاق های پشت بام سابات،« خونه بَلَیی»(xune balayi) می گفتند. این اتاق ها به منزل کسی تعلق داشت که بنا کننده ی سابات بود. سابات های بیدخت قدیم تا آنجا که من به خاطر دارم عبارت بودند از:

    سابات رو بازار( شمال غربی بازار)، سابات کربلائی حسین کربلائی ذوالفقار، سابات کربلائی سلطان، سابات حاجی خردی، سابات استاد نصرالله نجار، سابات معصوم، سابات کربلائی مهدی( بین منازل کربلائی مهدی کاظمی مقدم و کربلائی مهدی مهدوی)، سابات ملا قاسم، سابات درزی( خیاطی)، سابات حاج حسین خان( شاه بدیع زاده)، سابات کربلائی حسین کربلائی اسدالله( امانیان)، سابات حوض خیری، سابات معماری، سابات( برج) بین منزل آقای نوری و منزل حاج حسنا(محمد نژاد)،  سابات منعمی،  سابات آقای خان (سبزواری)، سابات سلطنت( محمودی)، سابات سردار، سابات کربلائی علی بلوچی( کلب علی کَل)، سابات حاج حسین حاج کاظم( نیکخواه)، سابات موٌیدی و حاج محمد کربلائی یوسف( کاظمی)، سابات دانش، سابات کربلائی محمد خان( ده مرده)، سابات حاج مهدی(دهقانی)، سابات( برج) دروازه، و سابات های دیگری که ممکن است از قلم افتاده باشند.